نمایش

اقتصاد صنعتی- فرهاد خداداد کاشی(پیام نور)

دانشگاه پیام نور
اقتصاد صنعتی
رشته علوم اقتصادی (کارشناسی ارشد)
فرهاد خداداد کاشی

فصل اول
قدرت انحصاری
سنجش و تحلیل قدرت انحصاری از اصلی ترین مباحث سازمان صنعتی
می باشد و در طراحی و اجرای سیاستهای ضدتر است ووضع قوانین ضدا نحصا رو ضد ادغام یک مفهوم کلیدی بوده است. هر بنگاه با کسب قدرت انحصاری در سطحی پائین تر از تولید رقابتی تولید می نماید وقیمت را در سطح بالایی نگه می دارد. نتیجه مستقیم اعمال قدرت انحصاری بر مصرف کنندگان وارد می شود و رفاه اجتماعی کاهش می یابد. از آنجا که وظیفه اصلی ما در این پایان نامه بررسی و تحلیل
قدرت انحصاری” است لازم است که درابتداء این واژه را از جنبه های مختلف
اقتصادی و حقوقی توضیح دهیم و سپس چند معیا را ندازه گیری قدرت انحصاری را معرفی میکنیم و برمبناء این معیارها قدرت انحصاری را برای سه بازار

رقابت کامل انحصار کامل وانحصا رچند قطبی استخراج می کنیم.
۱-۱- تعریف قدرت انحصاری
این واژه به معنای توانایی یک بنگاه ( یا چند بنگاه که ائتلاف
کرده اند در برقراری قیمت در سطحی بالاتراز هزینه نهایی می باشد . بشرطی که
با افزایش قیمت ، فروش آنقدر کاهش نیابد تا این عمل غیر سودمند تلقی گردد
و بنگاه مجبور به صرفنظر کردن از آن شود. به کمک نمودا راین مفهوم را بهتــــر

می توان درک کرد. در شکل (۱) نقطه بهینه تولیدا نحصارگر ( m ) جایی است که هزینه نهایی تولید و درآمدنهایی برابر باشند و با توجه به تابع تقاضا ،قیمت
P می باشد. این انحصارگر در بازار دارای چنان قدرتی است که توانسته است
قیمت را به اندازه ab بالاتر از هزینه نهایی برقرار سازد. این فاصله متناسب
با قدرت انحصاری بنگاه می باشد. اگر بنگاهی بهر دلیلی از قدرت انحصاری برخوردارشود آنگاه قادر خواهد شد که سود بیشتری کسب کند. اما نباید تصور شودکه بنگاهی که دارای قدرت انحصاری است الزاما سودآور نیز خواهدبود. سودآوری اساسا” به ساختار توابع تقاضا و هزینه بستگی دارد. با مراجعه به نمودار (۱) و (۲) میبینیم که دوبنگاه ۱ و ۲ به یک اندازه توانسته اند بین قیمت و هزینه

نهایی شکاف ایجاد نمایند ولذا قدرت انحصاری این دو بنگاه دربازار مربوط به
هر کدام برابراست. اما ساختار توابع هزینه در بنگاه دوم بنحوی است کـــــه

تولید بهینه انحصارگر سودی معادل صفر را نتیجه خواهد دا د درحالیکه بنگاه اول
علاوه براینکه قیمت را با لاترا ز هزینه نهایی قرار داده و از قدرت انحصاری
برخوردار شده است ( مانند بنگاه دوم حتی توانسته است آنرا بالاتر از هزینه
متوسط قرار دهدوا ز سود مثبت برخوردا ربا شد. علاوه بر تعریف وتحلیل فوق
می توان قدرت انحصاری را بصورت “توانایی یک بنگاه در تاثیر گذاردن ، مقدا روقیمت با زا ر تعریف نمود . .
در محاقل حقوقی برای تشخیص اینکه بنگاهی دارای قدرت انحصاری است. سهم بازاربنگاه مورد توجه قرار می گیرد و با توجه به بعد با زا رتصمیــــــم گرفتـه می شود که آیا سهم این بنگاه در کل عرضه با زا ربه اندازه کافی زیاد است کــــــه
موجد قدرت انحصاری باشد. میزان سودآوری بنگاه و نتوانا ئیش در ممانعت
از ورود بنگاههای دیگربه با زا روا ینکه آیا قادر به تبعیض قیمت می باشد یا خیر ازورودبنگاههای دیگریه بازا رواینک

از جمله مواردی هستند که در کنار سهم بازار فرض وجود قدرت انحصاری در نزد بنگاه را تقویت یا رد می کنند. قدرت انحصاری را از بعد حقوقی می توان به این
صورت تعریف کرد: “توانایی کنترل قیمت و جلوگیری از رقابت قسمت اول این تعریف مشابه تعریف اقتصادی این واژه است اما قسمت دوم آن مبهم می باشدو برداشتها و تعابیرگوناگونی از آن میتوان داشت. ممکن است تصور شود اگر

بنگاهی قادر به کنترل قیمت و قرار دادن آن در سطحی با لاترا زقیمت رقابتی
با شددر عین حال قادر خواهد بودا زورود بنگاههای دیگر ممانعت بعمل آورد و
در غیراینصورت مطالبه، قیمتی بیش از میزان رقابتی امکان پذیر نیست. از
تعریف فوق میتوان نیز اینطور برداشت کرد که هر بنگاهی که دارای قدرت انحصاری باشد قادر است قیمت را به سطح رقابتی کاهش دهد تا بنگاههایی که از هزینه بالا برخوردارندا زمخنه خارج شوند. تعبیر دیگراز تعریف فوق این است که بنگاه دارای قدرت انحصاری با برقراری قیمت در سطح بسیار پائین می تواند بنگاه های با کارائی کم ) و یا حتی با کارائی برابربا بنگاه دارای قدرت انحصاری)
را از میدان بدرنماید.
قدرت انحصاری از دید اقتصادی توانایی بنگاه در ایجاد شکاف بین قیمت
و هزینه نهایی می باشد و در تحلیل اقتصادی به عوامل ساختی بازارچون کشش

تقاضا ، کشش عرضه گروه حاشیه ای ساختار هزینه بنگاهها، کارائی بنگاهها ، صرفه جویی ناشی از مقیاس تولید سهم بازار نرخ تمرکز، ائتلاف و … توجه
می شود و هر یک از عوامل فوق در هر بازار تا اندازه ای قادر به تبیین قدرت
انحصاری
باشند. برخلاف مباحث حقوقی که در تعیین قدرت انحصاری عمدتا”
به سهم بازار توجه میشود در تحلیل اقتصادی سهم بازاریکی از متغیرهای
توضیحی می باشد و وجود سهم بازار مشخص نزدیک بنگاه الزا ما نشانه توانایی
بنگاه و افزایش قیمت نسبت به هزینه نهایی نخواهد بود. همانطور که می دانیم

انحصارگردرناحیه ای از تابع تقاضا تولید می نماید که کشش تقاضا بزرگتراز واحد با شدو می دانیم یکی از عواملی که باعث افزایش کشش تقاضای یک کالا است
وجود جانشین برای آن می باشد و لذا برای کالای انحصارگرا مکان جانشینی
توسط تولیدات گروه حاشیه ای و یا بنگاههای بالقوه وجود دارد و بر خلاف تحلیل حقوقی نمیتوان انتظار داشت که صاحب قدرت انحصاری حتما” قادربه جلوگیری
از رقابت و ممانعت از ورود تازه واردین باشد.
۱-۲- معیارهای قدرت انحصاری
برای اندازه گیری قدرت انحصاری از معیارهای مختلفــــــــی می توان
استفاده نمود که ما از میان آنها شاخص لرنر، “نصیب ا ز دست رفته ” شاخص را نچایلد،
نسبت تمرکز، نرخ سود و شاخص پاپاندرو را معرفی می کنیم.
۱-۲-۱- شاخص لرنر :

این شاخص شناخته ترین شاخص قدرت انحصاری است و در حال حاضر بعنوان
یک معیا را ستاندارد برای اندازه گیری قدرت انحصاری در وضعیت ایستا پذیرفته
شده است و اولین بار توسط ” ابالرنر ارائه گردید و از آن زمان تا کنون دروضع

قوانین ضدتر است مورد توجه قرار گرفته است. ابالرنر قدرت انحصاری را بر
اساس تفاوت نسبی قیمت و هزینه نهایی تعریف نمود:
P
–
MC
(۱) L.=
P.
0 <L< 1
=
P و MC بترتیب قیمت و هزینه نهایی هستند و متناظر با آن سطح تولیدی
می باشند که متضمن حدا کثر سوداست و بیانگر درجه قدرت انحصاری است. اگر در
سطح تولید تعادلی بنگاه، PMC باشد در این صورت مقدار ت بزرگتر از صفر خواهد بود و بنگاه دارای قدرت انحصاری است. با توجه به نمودار (۳ و ۴) مقدار
برای بنگاه رقابتی برابر صفر ( PMC شرط تعادل بنگاه رقابتی است )
و برای انحصارگر بزرگترا ز صفر است. این شاخص هنگامی برابر یک خواهد بود که هزینه نهایه انحصارگر برا بر صفر باشد. شاخص لرنرنشان می دهد بنگاهی
یی
دارای قدرت انحصاری است به چه نسبتی قادر است اضافه بر هزینه نهایی دریافت

دارد. اگرم
L=
در اینصورت قیمت دو برابر هزینه نهایی خواهد بود
اگر تولید بیش از حد لازم صورت گرفته با شد بطوریکه P<MC باشد، آنگاه مقدار شاخص لرنر کوچکتر از صفر خواهدبودولی از آنجا که رفتا ربنگاهها عقلایی است ،
حداکثر تا جایی تولید می کنند که قیمت ) درآمدنهایی برای انحصارگر ) برابر هزینه نهایی با شد و بنا براین نمیتوان انتظار داشت که مقدا راین شاخص برای
بنگاه عقلایی منفی باشد.

شاخص لرنر برای انحصارگری که براساس حداکثر سود فعالیت می نماید
برا بر عکس کشش قیمتی تقاضا است ، یعنی
بنابراین شاخص لرنر ،
قدرت انحصارگر را براساس انحراف شیب تابع تقاضا از مقدارصفر (که بیانگر شیب تابع تقاضا در بازار رقابتی است) اندازه گیری میکند، بطوریکه هرچه قدر مطلق شیب تابع تقاضا بیشتر باشد ) کشش تقاضا کمتر باشد)، قدرت انحصاری
بنگاه بیشتر خواهد بود، توضیح این امر بسیار ساده است زیرا هر چه قدر مطلـــــق رسا
شیب تقاضا بیشتر با شدتفاوت بین قیمت و در آمدنهایی بیشتر خواهد بود و چون در
نقطه تعادل بنگاه، در آمدنهایی و هزینه نهایی برا برندا زاینرو با افزایش

شیب تابع تقاضا تفاوت بین قیمت و هزینه نهایی بیشتر خواهد شد و بعبارت دیگر
مقدار عددی شاخص لرنر بیشتر خواهد بود. در ارتباط با شاخص لرنر ذکر چند نکته
ضروری است اول اینکه این شاخص بر مبناء فرضیه ایستا قیمت استخراج شده است و صرفا” ناظر بر قدرت انحصاری واقعی است و در مورد قدرت انحصاری بالقوه
و تغییرات آن در آینده خاموش است. علاوه براین از آنجا که در بازار رقابتــــــــی
قیمت و هزینه نهایی برابر می باشند، بعضا قدرت انحصاری را بر مبن
توانایی بنگاه، در قراردادن قیمت در سطحی با لاترا زقیمت رقابتی نیز
تعریف میکنند اما شاخص لرنرتفاوت نسبی قیمت انحصاری وقیمت رقابتی را
”
بیش از واقع تخمین میزند. زیرا شاخص لرنر قیمت و هزینه نهایی را در سطح تولید انحصاری مورد توجه قرار می دهد واز طرف دیگر می دانیم سطح تولید رقابتی
بیش از انحصاری است و

هزینه نهایی در اکث
بازارها تابع صعودی از
مقدارمی باشد . لذا قیمت
رقابتی pc از هزینه نهایی
در سطح تولیدانحصاری

(۱) بیشتر خواهد بود. بنابراین شاخص لنرنر تفاوت نسبی قیمت انحصاری.
و قیمت رقابتی را بیش از واقع تخمین می زند.

۱-۲-۱-۱- استخراج شاخص لرنر در بازارهای مختلف :
در بحث سازمان صنعتی راجع به بازار رقابت آزا دو با زا رانحصاری بسیار
صحبت میشود در صورتیکه دنیای واقعی اقتصادی بندرت با بازار رقابت کامل
در حد متکامل خود تطابق دارد و همچنین دولتها “معمولا اقداماتی در جلوگیری از ظهور یک قدرت صددرصد انحصاری بعمل می آورند. درواقع وجه غالب فعالیتهای اقتصادی متناسب با با زا را نحصا رچند قطبی میباشد. در این بخش در چهارچوب
یک مدل عمومی که ناظر برسه با زا رفوق باشد شاخص لزنر را استخراج میکنی
بنحویکه دوبازار رقابتی و انحصاری دو حالت قطبی این مدل می باشند.
صنعت و را در نظر بگیرید که در آن بنگاه یک کالای همگن را تولید می –
نمایند. فرض میکنیم هزینه نهایی هر بنگاه ثابت میباشد. البته میزان
هزینه نهایی در بین بنگاهها متفاوت است. تابع تقاضا صنعت بصورت (Pj=E(x

می باشد و کل تولید صنعت از مجموع تولیدات بنگاهها تشکیب
ده است،
.. + + + XX و همچنین فرض میکنیم هر تغییری در تولیدات بنگاه و موجب
تغییر تولیدات بنگاههای دیگر میشود و بنگاهی که تولید خود را تغییر می دهد یک
حدس و گمانی از واکنش بنگاهها اههای دیگر دارد بطوریکه در تعیین سطح تولید بهینه
خود عکس العمل مزبور را مورد توجه قرار می دهد.