نمایش

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی – دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی – علم افشا

انسان بی خود

دکتر علی شریعتی – انسان بی خود

به نام خدا

یادداشت ناشر

کتاب انسان بی خود، ابتدا به شکل سخنرانی در دانشکده ی ادبیات دانشگاه تهران ایراد گردید و سپس در

مجموعه ای به نام انسان و جهان پس از حک و اصلاحاتی توسط خود منتشر شد. تاریخ این سخنرانی به

احتمال قوی به سال های (۴۸-۴۹) بر می گردد.

کتاب انسان بی خود عمدتا بر محور مفهموم الیناسیون ( alination) می چرخد.

مفهومی که دکتر شریعتی آن را «بی خود » « از خود بیگانگی » « جن زدگی » و … تعبیر کرده است.

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

در این سخنرانی شریعتی از مذهب ، پول و عرفان و … همچون عوامل متعدد از خود بیگانگی نام میبرد و راه

حل و پادزهر این « بی خود ه شدن را خود آگاهی می داند .

غرض از چاپ جداگانه این سخنرانی که تا به حال در مجموعه آثار تحت همین نام که مجموعه ای از سخنرانی در باب انسان است به چاپ رسیده

است پرداختن و نور افکنی به معضلی است امروزی و دردی عمومی که جامعه و انسان امروز ایرانی به آن

دچار است و پرسش ها و پاسخ های این متن شاید بتواند گشایشی باشد برای نگریستن به آن خودی که در

معرض خطر الیناسیون های گوناگون قرار دارد.

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

از وقتی که من دعوت شده بودم تا در این جا کنفرانسی ایراد کنم مردد بودم که عنوان
این کنفرانس چه باشد؟ این تردید به دو علت بود:

علت اول این که من خودم تربیت شده ی ادبیات و رشته ی تعلیم ادبی در ایران هستم

و این جا کانون علوم انسانی و ادبی ایران است و بنا بر این سخن گفتن آسان
نیاست
دوم این که ، برای اولین بار است که در این جا با دانشجویان گرامی رشته های مختلف دانشکده ی ادبیات

صحبت می کنم و اگر یک موضوع خاصی علمی را به عنوان کنفرانس انتخاب کنم ،

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

و این موضوع خاصی

عمیق و جالب و سودمند باشد، اگر زیر بنا ی فکری و بینش کلی من در مسائل علمی و انسانی ، روشن

نباشد، و مکتب اعتقادی ام برشنوندگان معلوم نباشد، باز ناقص و مبهم است. زیرا هر مسأله ی علمی که

در یک شکل خاص و راجع به موضوع خاصی عنوان می شود ، وقتی معنی درست و کاملش روشن می شود

که در چهارچوب کلی بینش و کتب اعتقادی گوینده جای بیگیرد و بعد درباره اش قضاوت بشود.

این اشتباه و این تردید و حتی تناقض در قضاوت ، راجع به همه ی کنفرانس هایی که من در دانشگاه ها ایراد

کرده ام و حتی نوشته هایی که از من منتشر شده است ،

وجود دارد و علتش هم این است که چهار چوب اساسی طرز تفکر من برایشان روشن

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

نیست ، و چون هیچ فرصت نکرده ام که در کتاب جامعى ، و یا در یک فرصت کافی ، |

خودم را توجیح کنم ، خواه نا خواه بختی که من در زمینه ی خاصی مطرح کرده ام ، ملاک قضاوت قرار میگیرد

برای طرز تفکر کلی من معمولا این جور قضاوت ها ، قضاوت های دقیق و درستی نخواهد بود.

این بود که در انتخاب موضوع خاصی تردید داشتم و این تردید حتی تا دیروز که دوستان را دیدم هم چنان باقی

بود ، و بعد به این فکر افتادم که شاید این تصادف و حتی این عجز من از انتخاب یک عنوان برای کنفرانس خود

مصلحتی بوده که دستم باز باشد تا آن چه را که می اندیشم ، یا لا اقل ، ستون فقرات اندام فکری خودم را در

این با توجیه کنم ، یعنی زاویه ی دیدی را که از آن زاویه ، همه ی مسائل را می بینم و می اندیشم .

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

غالبأ وقتی که راجع به مسائل علمی یا فلسفی بحث میکنم ، این قضاوت در شنونده پیدا می شود که : بنا بر

این ، از مسائل عینی و زندگی اجتماعی و درد ها و پریشانی های انسان موجود غافلم . و وقتی که راجع به

مسائل عینی محبت می کنم ، این انتقاد باز به من وارد می شود که : از مسائل اساسی و ایدئولوژی و

داشتن یک مکتب فکری که زیر بنای همه ی عقاید من است عاری هستم ،

و وقتی که راجع به | یک مسأله ی هنری یا مذهبی سخن می گویم باز متهم به این میشوم که فقط در

چهار چوبه مسائل مذهبی فکر می کنم و از هر چه در بیروت این دایره است غافلم .

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

این قضاوت ها که غالبا وجود دارد ، علتش نه ضعف قضاوت دیگران است

و نه نقص اندام فکری من ، بلکه نبودن فرصتی است که من برای نسل جدید ، خودم را از نظر
فکری توجیه کنم .

بنابر این من مقدم می دارم که درباره ی این مسأله ، در تعبیرات دیگر و در جای دیگر سخن گفته ام ،

اما تا وقتی که این زاویه ی دید و بینش کلی نسبت به مسائل روشن نشود ،

هیچ چیز روشن نخواهد بود ، لذا بحث در مسائل فنی تر و علمی تر را۔ اگر فرصتی بود – به اینده واگذار می

کنم .

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

ابتدا به بحثی می پردازیم که گرچه در درس ها و یا در بعضی از نوشته هایم به آن اشاره کرده ام ، اما آن ،

کلید درک همه ی مسائلی است که در یک جلسه طرح خواهم کرد ، و البته سعی می کنم تا آن چه را که در

جای دیگر گفته ام ، این جا تکرار نکنم ، بلکه از زاویه ی دیگری به آن بیندیشم.

مساله ی الیناسیون انسان به عنوان یک فاجعه ی نوع انسانی در قرن حاضر مطرح است .

این مبحث را ، که برای اولین بار من در ایران مطرح کرده ام ، به صورت یک بحث جامعه شناسی مطرحش

کردم و بعد خوشبختانه ای دیگر هم دیدم که به صورت ترجمه ی مقاله ای طرح شده است ، اما به عنوان یک

بحث فلسفی .

ولی من به مسأله ی « الیناسیون » در همه ی ابعاد گوناگون و حتی بیگانه از هم می فهمم و مطرح می کنم .

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

معنی کلمه ی الیناسیون کمک می کند به فهم معنی اصطلاحی و علمی آن . « البنه شدن » به معنی «جن

زده شدن » است .

در قدیم معتقد بودند که کسانی که دیوانه می شوند کسانی هستند که عقل خودشان را از دست داده اند .«

عقل خودشان را از دست داده اند » یعنی چه ؟ یعنی

« جن »، که یک شخصیت غیر انسانی است ، در وجود انسانی

« من » حلول میکند و شخصیت انسانی مرا که به وسیله ی عقلم احساس می شد ، زایل می کند و خودش

به جای آن می نشیند و بعد که «جن» به این شکل در « من » انسانی ام

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

حلول کرد ، من خودم را ، نه دیگر آن انسانی که همیشه می شناختم ، بلکه این چن ، احساس می کنم .

بنابر این ، « الینه شدن » یعنی بیماری ای که در آن حال ، انسان خودش را آن چنان که واقعیت و حقیقت دارد

، حس نمی کند، بلکه آن را در خود می یابد و می شناسد.

« مجنون » هم که در فارسی می گوییم ، درست ترجمه ی لغوی « البنه » است . من لازم نمی دانم « الیفه

شدن » یا « الیناسیون » را « بیگانگی » و یا « از خود بیگانگی » ترجمه کنم – چنان که بعضی از دانشمندان

ترجمه کرده اند – زیرا عین این لغت در فارسی هست .

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

در زبان فارسی ، هم کلمه ی عربی و هم کلمه ی فارسی آن ، هر دو ، درست کلمه ی « البنه شدن » و «

الیناسبون » را معنی میدهد ، به خاطر این که هم اروپایی ها و همم ایرانی ها و هم اعراب ، در قدیم معتقد

بودند که دیوانه شدن« جن » را به جای خود یافتن ، یعنی حلول جن در آدم . برای همین هم بود که دیوانه ها

یا مجنون ها را

پیش دعا خوان ها و رمال ها می بردند تا «دیو» یا «جن» را از بدنشان دور کنند ، یعنی سالمشان کنند.

این ، علامت این است که معتقد بودند دیوانه کسی است که جن در او خانه کرده . جن چه جور در بدن انسان

خانه می کند ؟ به این ترتیب که وقتی انسان با جن یا جن با انسان تماس پیدا می کند و با او مراوده ی دائمی

دارد ، کم کم در « خود » انسانی او رسوخ پیدا میکند و جانشین ادم میشود . پس کلمه ی « مجنون » یعنی

« البنه شده » . و مجنون کسی است که «جن زده » است و « دیوانه » هم کسی است
که دیودر او حلول کرده.

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

بنابراین ما لغت داریم و لازم نیست که بسازیم . چنان که هگل و مارکس همین اصطلاح عامیانه را از فرهنگ

خودشان گرفتند و اصطلاح علمی کردند و مثل ما لفت ها ی من در آوردی نساختند ، لغت سازی مال کسانی

است که از ساختن معنی عاجزند

پس الیناسیون در جامعه شناسی، در فلسفه و در زندگی انسان امروز ،

به زبان خودمان بدون اینکه

اصطلاحات فنی را به کار ببریم – یعنی « دیوانه شدن » انسان امروز ،

« مجنون شدن » انسان امروز .

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

این دیوانه شدن و مجنون شدن انسان امروز ، از طرف دانشمندان دینی ، متافیزیاسین ها ، ایده آلیست ها و

معتقدان به ماوراء الطبیعه اعلام نشده، بلکه اول از طرف یک فیلسوف بی خدایی به نام هگل مطرح شده ،

بعد در ماتریالیسم دیالکتیک ، در سوسیالیسم مادی قرن نوزدهم –

شاگردان هگل – وارد شده و امروز هم

مورد اعتقاد و مطرح در همه ی مکتب های فلسفی و جامعه شناسی مدرن است .

اما آن چه من مطرح

میکنم ، در ابعاد بسیار متنوع تری است از آن چه که امروز در دنیا مطرح است .

آنچه امروز در جامعه شناسی

مطرح است به این صورت است که « من » به عنوان یک موجود انسانی ،

دارای نیاز های مختلف و استعداد

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

های گوناگون هستم ، اما زندگی تقسیم شده و سنگین و فشرده ای که نظم و ماشین

و سرمایه داری و

تولید متصاعد و همچنین مصرف متصاعد بر زندگی امروز تحمیل می کند ،

انسان را در جامعه در وضعیتی قرار

میدهد که به ناچار یک شکل کار را برای همیشه باید انجام دهد ، و چون انسان

ساخته نشده است که همواره به یک جزء به یک کار خاصی و به

یک بعد خاص بپردازد و همواره وجود خودش را در آن کار ، در آن عمل و در آن رسالت بیابد ،

بنابر این انسانی

که مدت سی سال هر روز ۸ تا ۱۰ تا ۱۲ ساعت ، دائمأ یک

کار تکراری جزئی را انجام میدهد ، در آن حال، خود را که چند بعدی ، چند نیازی ، و

چند جلوه ای است، احساس نمیکند .

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

از میان مثال های فراوان برای بیان این مسئله ، مثالی که « چارلی چاپلین »

می زند از همه روشن تر است و او مثل همه ی کارهای دیگرش به قدرت هنر خود ،

پیچیده تریم مسائلی را

که علما با هزار فوت و فن منطقی و علمی و اصطلاحی می خواهند بگویند و مطرح کنند ولی نمی توانند ، با

یک مثال روشن با یک ژست بسیار ساده

، به صورت بسیار کاملتری بیان میکند ، بلکه نشان میدهد.

چارلی در فیلم « عصر جدید » مردی را نشان می دهد که اول انسان آزادی بوده : احساساتی مختلف داشته

، نسبت به معشوقه اش عشق داشته ، نسبت به پدرش احترام داشته ،

نسبت به دوستان قدیمیش –

موقعی که می آمدند – هیجان داشته ، احساس نیاز داشته ، دلتنگ میشده،

می خواسته بنشیند و با کسی

درد و دل کند ، نسبت به ابعاد مختلف زندگی ، نیاز ها و عکس العمل های

مختلف داشته ، استعداد های

گوناگون و متنوع داشته و …

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

این آدم مثلا در خیابان گاهی که چشمش به مادرش می افتاده ، احساسات پسری که

بعد از مدتی مادرش را

می بیند در او پیدا میشده . رفیقش را که میدیده – چون مدتی او را ندیده بوده –

دلش می خواسته با هم

گوشه ای بنشیند ، از یکدیگر احوال بپرسند ، برای او از زندگی بگوید، از همدیگر بگوید

از گذشته بگوید …

معشوقه اش را که میدیده ، احساس عشق و محبت در او پیدا میشده ، دلش می

خواسته با هم بنشینند و با هم راز و نیاز بکنند. دشمن را که میدیده احساس کینه و

خاطرات زننده و شوم خصومت در دلش بیدار میشده و می خواسته با او مبارزه بلکه به او اهانت بکند و از او

انتقام یکشد ( بالاخره انسان است و نیاز های گوناگون دارد).

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

در زندگی که چشمش به یک منظره ی خوب می افتاده ، احساس زیبایی شناسی به او لذت می داده ، به

یک منظره ی بد که می افتاده احساس نفرت و شومی در او بیدار میشده و..

. این انسان طبیعی آزاد است.

بعد او میرود تا در کارخانه ای کار کند، کارخانه ای بسیار عظیم و پیچیده

که خود این آقای کار گر تصوری از

مجموعه ی این کارخانه ندارد . نمی داند همه ی این تأسیسات عظیم

پرسنلی و تکنیکی چه می سازد و این

ها همه هماهنگی با هم دارند . این شخص فقط به اداره ای می رود و چند برگ

رو نوشت شناسنامه با چند

قطعه عکس

خود را می دهد و بعد به او می گویند که برو اتاق چند ، و در آن جا مینشیند تا روزی

۱۰ ساعت کار کند ، او را میبرند وارد راهرویی و از آن جا وارد اتاقی می کنند .

یک آقایی می آید و می گوید

بیا ، این کار توست . کار من چیست ؟

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

هیچ ، تالار بزرگی که سالن کار است و یک صفحه ی نوار فلزی به

صورت یکنواختی در حال حرکت است. این نوار از یک طرف وارد میشود و به طرف دیگر میرود ، به اتاق های

دیگر ، تأسیسات دیگر و شعبه های دیگر می رود.

این مرد نمی داند که این نوار از کجا می آید و به کجا میرود

و چر این کار را میکند. هفت هشت نفر این جا کنار هم ایستاده اند .

کار این شخص این است که این نوار که

حرکت میکند دو تا پیچ دستگاهی را که روی آن است رد کند و دست به آنها نزند و فقط پیچ سومی را یک دور

بپیچاند .

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

بعد دوباره دو پیج که رد شد پیچ سومی را دو دور بپیچاند و باز دو دور که گذشت پیچ اسومی را نیم دور بپیچاند

، باز همین طور یک دور ، دو دور ، نیم دور ایک دور ، دو دور ، نیم دور ..

. به همین ترتیب تا ۸ یا ۹ ساعت آن را ادامه می دهد .

بعد زنگ را میزنند و این شخص به |

خانه اش می آید دیگر کاری به این ندارد که پیچ ها چه بود ،

چرا این کار شد و از کجا |

می آمد و به کجا می رفت ، و چه چیز می ساخت ؟ اصلا تصوری از کاری که می کند

ندارد . کنار او هم هفت هشت نفر هستند . اصلا نمی توانند با هم حرف بزنند برای

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

این که نوار متحرک با سرعتی می چرخد که اگر چشمش را به رفیق خود بیندازد تا ببیند که چه کسی است ،

پیج رد میشود و تمام کارخانه می ایستد و می آیند و جریمه اش میکنند ، اخراجش میکنند .

این آدم فقط عبارت است از : دو تا چشم و مواظبت بر پیچ . و تمام اعمال انسانی که انجام میدهد – به عنوان

یک انسان – همین یک دور . دو دورو تیم دور پیچاندن است ، و السلام .

اما انسان موجودی است که یکی از خصوصیاتش این است که اولا کار را می سنجد

و ثانیا کاری را که انتخاب

میکند به خاطر هدفی است که اول به آن هدف متمایل شده هدف را انتخاب می کند

و بعد که هدف را انتخاب

کرد ، مقدمات کار را خودش می چیند و بعد در ضمن کار احساس میکند :

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

من که این کار را میکنم برای این نتیجه است و به این هدف میرسد و گذشته از این که موقع کار چنین

احساسی را میکند ، یعنی نسبت به کار خویش آگاهی دارد ، انسانی است، دارای احساس های مختلف و

نیاز
های مختلف .

اما همین کار گر پرسوناژ چارلی چاپلین ، در همین حال، مادرش ، نامزدش ، دوستش برای دیدنش به این

کارخانه می آیند و این آدم هنوز به این نظام خشن و یکنواخت مکرر و بعدی ماشینی هنوز عادت نکرده است.

همین جور که دارد کار میکند ، یک مرتبه معشوقه

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

با مادر یا پسر یا رفیقش را میبیند ، پیج را می گذارد و میرود

به روبوسی و احوال پرسی و « کجا بودید » و « خیلی وقت است شما را ندیده ام »

و « | دلم تنگ شده است

» و« بنشین کمی حرف بزنیم » و « آقا یک چایی پیار » و…

یک مرتبه می بیند پلیس ها ریختند ، چراغ های قرمز روشن شده ،

زنگ خطر! و بازرس ها آمده اند ، چه خبر

شده ؟ تمام این کارخانه دستگاه های کنترلش احساس کرده اند یک پیچ نپیچیده رد شده !!

و همه چیز متوقف شد و آمدند یقه ی او را گرفتند که چه کردی؟ چه ها که نکردی ! |

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

تجلی یک احساس انسانی بسیار طبیعی ساده در او، موجب شد که

تمام نظامات به هم بخورد ، یعنی در

نظام کنونی ، انسان مجال کوچک ترین تجلی احساس انسانی را ندارد ، که در آن نمی گنجد.

اما کم کم این آدم را که این جور احساساتی داشت، به قدر منظمش میکنند

، به قدر دقیق بارش می آورند

که بعد از ۲۰ سال کار ، دیگر ، تعریف « انسان حیوانناطق است

» و « حیوان پرستنده است » و « حیوان خود آگاه و سازنده است » و..

. همه ی این تعریف ها دیگر درباره اش

صادق نیست .

پس این انسان چیست ؟!« یک حیوان دو تا در میان پیچنده است » !!

این آدم در خیابان که عبور میکند می بیند که پاسبانی دارد می آید . میبیند دکمه

های او شکل پیچ های هشت پر است . فورا اچارش را در میاورد تا بپیچد !!

دانلود کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

دانلود رایگان کتاب انسان بی خود – دکتر علی شریعتی

!خانمی را می بیند که مثلا به کاهش یا یقه ی مانتو اس مارکی زده است

فورا تنها احساسی که در او به

وجود می آید همین است که برود یک دور یا دو دور و یا نیم دور آن را |

بپیچاند !! |

تمام جهان برای او عبارت میشود از :« دو تا رد کن ، سومی را بپیچان ». این است

و..