نمایش

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران – آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران – اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

در نظام بین الملل غیر متمرکز و فاقد اقتدار مرکزی، تخشین هدف و ارجحیت کشورها، حفظ امنیت

ملی و صیانت از منافع خود است. دیر زمانی تأمین امنیت ملی پایدار در گرو سه نوع آمادگی بود:

۱- آمادگی نظامی؛ ۲- آمادگی

سیاسی؛ ۳آمادگی اقتصادی با پایان جنگ سرد، مؤلفه های اقتصادی امنیت ملی اهمیت

بیشتری یافته اند. در این دوران جدید، ا

منیت ملی کشورهای صادر کننده نفت، تحت تأثیر رونق و شکوفایی صنعت نفت قرار دارد،

امنیت دارای ابعاد پنجگانه نظامی،

اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و زیست محیطی است. در این پژوهش، بعد اقتصادی امنیت

ملی مد نظر است؛ زیرا دستیابی

به امنیت ملی در گرو بهبود وضعیت اقتصادی است و برآیند تمامی مؤلفه های امنیت ملی

در امنیت اقتصادی متبلور است. با

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

توجه به این مهم، چنین به نظر می رسد که متغیر نفت با امنیت ملی ایران که اقتصاد آن در طی یکصد

سال گذشته وابسته به در آمدهای ارزی حاصل از آن بوده، پیوندی عمیق یافته است. با توجه به این

مطلب که رشد اقتصادی

ایران و نیز حجم عظیمی از سرمایه گذاری های کلان ملی، به درآمدهای ارزی حاصل از صادرات این

منبع انرژی وابسته است،

نوسان های درآمدهای نفتی، امنیت اقتصادی ایران را به خصوص در پرتو تحریم های بین المللی یک دهه اخیر تضعیف نموده است.

واژه های کلیدی: نفت، اقتصاد سیاسی، امنیت ملی، امنیت اقتصادی
مقدمه در ماتریس گنش و واکنش نظام بین الملل پس از جنگ سرد، مهم ترین وجه شناخت

سیاست – چه در سطح داخلی و چه در مقیاس بین المللی، ساختار و منافع اقتصادی مرتبط با آن است؛ زیرا سیاست و اقتصاد

دو روی یک سکه استنباطی هستند ( سریع القلم،
۲۷۲ : ۱۳۸۵ ). با توجه به این مهم در اقتصاد سیاسی ایران، نفت مؤلفهای بسیار نافذ و
اثرگذار است. اتکای کشور به ارز حاصل از صادرات نفت و نیز نوسان های قیمت نفت از طریق

تغییراتی که در موازنه پرداخت ها و

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

نرخ واقعی ارز ایجاد می نماید، آثار نامطلوبی را بر ساختار اقتصادی ایران بر جای گذاشته است.

به نظر می رسد که هم اکنون بزرگترین مشکل اقتصاد سیاسی ایران، اتکای بیش از اندازه به

درآمدهای ارزی نفتی است

که این امر نیز به نوبه خود اقتصاد ایران را در گردونه عدم باروری و توسعه نیافتگی قرار

داده است؛ امری که در این پژوهش

قصد تبیین آن را داریم. برای رسیدن به این هدف، این پژوهش در پی آن است که

برای پرسش ذیل، پاسخ مناسبی را بیابد: وابستگی بودجه دولت به درآمدهای ارزی

حاصل از صادرات نفت چه آثاری را بر وجوه اقتصادی امنیت ملی ایران بر جای می گذارد؟

برای پاسخ به این پرسش، پژوهش حاضر فرضیه ذیل را به سنجش می گذارد:

وابستگی بودجه، رشد اقتصادی و نیز حجم عظیمی از سرمایه گذاری های ملی به

درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت، امنیت اقتصادی ایران را تضعیف می کند.

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

چارچوب نظری مطابق رهیافت اقتصاد سیاسی، ضعف یا توان اقتصادی یک کشور بر امنیت

ملی آن کشور بسیار اثرگذار است؛ زیرا در مقابل مقوله امنیت اقتصادی، ناامنی اقتصادی

قرار دارد. منظور از ناامنی اقتصادی”

اضطراب و نگرانی به وجود آمده

بر اثر عدم امنیت اقتصادی یا ناتوانی در برابر زیان های اقتصادی بالقوه است”(۲۰۰۹ : ۵ , Osberg).

به همین دلیل، پاره ای از
صاحبنظران حوزه مطالعات اقتصاد سیاسی بر این باورند که

پس از نان و قبل از آزادی، مهم ترین نیاز بشر، امنیت است (رنجبر، ۱۳۸۸: ۲۲۴).

امنیت پدیده ای کیفی است که بر حسب درجه بندی های عمدتا ذهنی قابل توصیف است.

اغلب امنیت به معنای عدم تهدیدها و خطرها تعریف می شود (۲۰۰۹ : ۷ , Engerer). بین دال امنیت و مدلول های آن

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

رابطه ای ثابت و عینی وجود ندارد. از این منظر، امنیت مفهومی زمینه مند،

نسبی، پیچیده و مبهم محسوب می شود و تاکنون برای توصیف، تبیین و پیش بینی موضوع های امنیتی، نظریه های

مختلفی مطرح شده است. میان مراکز مختلف مطالعاتی در مورد

موضوع امنیت توافق چندانی در مورد چارچوب نظری و مفاهیم انتزاعی و انضمامی امنیت وجود ندارد تهدیدها، همواره دستورکار امنیت را – چه در بعد داخلی یا خارجی – شکل می دهند؛

ولی امنیت ملی جهان سوم مستلزم توجه خاصی به تهدیدهای داخلی است (ماندل، ۱۳۸۷:
نظریه های واقعگرایی، نوواقعگرایی، لیبرالیسم، سازه انگاری و انتقادی از رویکردهای

مطرح در مطالعات امنیتی هستند که با ارائه پیش فرض ها و چارچوب

مطالعاتی متفاوت در مورد امنیت ملی و امنیت بین الملل،

افق های تازه ای را در حوزه مطالعات امنیتی به وجود آورده اند و دیدگاه های متفاوتی

در مورد پرسش های اساسی امنیت؛

از جمله مرجع، کارگزار، ابعاد و شیوه تأمین امنیت، مطرح ساخته اند. از نظریه های مطرح حول مباحث امنیت، مکتب کپنهاگ با نظریه

پرداز مشهور این مکتب، باری بوزان است. این مکتب، رهیافتی مبتنی

بر مطالعات امنیتی است. با پایان یافتن جنگ جهانی دوم و تحولات جدید در عرصه نظام بین الملل؛ به

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

خصوص پیشرفت های اقتصادی، رشد جمعیت، نیاز بیشتر به انرژی و منابع جدید آن، شیوع بیماری های جدید

و تغییرات زیست محیطی مشخص شد که دیگر نگاه سنتی به مقوله

امنیت کارساز نبوده و لزوم ارائه تعریفی جدید

از مباحث و تهدیدهای امنیتی ضروری شده است. انتقاد از دستور کار سنتی واقعگرایان در خصوص

مقوله امنیت که آن را صرف امنیت نظامی می دانند، با فروپاشی نظام دو قطبی و اتحاد شوروی سابق و

بی توجهی به اقتصاد از ناحیه این ابر قدرت، ناتوانی دیدگاه امنیتی واقعگرایان

در توضیح این مسأله را اثبات نمود. باری بوزان

با انتقاد از برداشت ساده انگارانه از مفهوم امنیت که در آن واقعگرایان به دنبال کسب امنیت از طریق قدرت

و آرمانگرایان به تأمین امنیت از طریق صلح باورمند هستند، دیدگاه میانه ای را مطرح ساخت که

در آن هر دو مفهوم قدرت و صلح جای دارند و آن را به عنوان بهترین

تعریف برای تبیین مفهوم امنیت ضروری دانست (بوزان، ۱۵

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

: ۱۳۷۸ – ۱۶) بوزان در برابر امنیت مضیق، بر مفهوم امنیت مرتع تأکید نمود و ابعاد امنیت را در پنج بعد نظامی،

اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و زیست محیطی گسترش داد و بدینسان چارچوب تنگ و محدود دامنه امنیت

در رویکردهای پیشین اصلاح شد. از دیدگاه مکتب کپنهاگ، همواره باید به مقوله امنیت به

عنوان منظومهای چندبعدی توجهی ویژه نمود. از دیدگاه بوزان، اقتصاد

و سیاست به طور عام و با امنیت به طور خاص تعاملی مؤثر دارند و هر دو،

بخش های تحلیلی از یک واقعیت محسوب می شوند. از این منظر، از آغاز دهه

۱۹۹۰ به بعد، دنیا پا به عصری گذاشته که در آن ابعاد اقتصادی امنیت به طور فزاینده ای بر ابعاد سنتی

سیاسی و نظامی آن حاکم شده است. بر این مبنا، توانایی

اقتصادی بالقوه و بالفعل با قدرت و امنیت ارتباطی عمیق یافته و ایجاد رفاه اقتصادی

به یکی از کارویژه های اساسی دولت تبدیل شده است

تا آنجا که دولت برای دستیابی به اهداف مهم ناگزیر است که متوسل به ابزارهای اقتصادی شود

و رمز امنیت اقتصادی این است که امکانات اقتصادی با توانایی مادی

جزو ارزش های اساسی است که باید تعقیب و حمایت گردد (تریف،

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

۱۳۸۳: ۲۸۴۲۸۳). با این توضیح باید اذعان نمود که یکی از مؤلفه های اصلی

اثرگذار بر امنیت ملی ایران اقتصاد

مبتنی بر درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت است و

رشد پایدار اقتصادی، مؤلفه ای مهم در تأمین امنیت ملی ایران است

و ضرورت توجه به ابعاد

توسعه اقتصادی ایران از ارکان مهم امنیت ملی این کشور محسوب می شود. رشد

و توسعه ایران بدون تأمین سطح مطلوب و کیفیت قابل قبولی از امنیت

اقتصادی ممکن نیست (کرباسیان، ۱۳۷۵: ۳۱). با توجه به این مهم، در ادامه

در چارچوب رویکرد نظری و تحلیلی مکتب کپنهاک به بررسی

آثار اقتصاد سیاسی مبتنی بر درآمدهای نفتی بر امنیت ملی ایران با تأکید

بر وجوه اقتصادی آن خواهیم پرداخت.
نفت و اقتصاد سیاسی ایران نفت کلیدی ترین و سیاسی ترین کالای استراتژیک ایران

در طول یکصدساله گذشته بوده و بخش درخور توجهی از بودجه

دولت ایران را به خود اختصاص داده است. در مورد تأثیر نفت در اقتصاد ایران باید گفت که صنعت نفت به

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

تنهایی ۳۵درصد از تولید ناخالص داخلی (کمیجانی و اسدی مهماندوستی،

۱۳۸۹ :۲۶۰)، ۶۰درصد از درآمدهای دولت و ۹۰ درصد از درآمدهای حاصل از صادرات (۲-۲۰۱۱ : ۱ .Farzanegan) و بیشتر از ۸۰ درصد درآمدهای ارز خارجی

کشور را تشکیل می دهد. ۳۰ درصد از نوسان های میزان بیکاری و ۶۰ درصد از نوسان های

سطح عمومی قیمت ها ناشی از نوسان های قیمت نفت است (بهبودی و دیگران، ۱۳۸۸: ۸).

مقایسه این آمار و ارقام نشان می دهد که میزان اثرگذاری درآمدهای

ارزی نفتی بر اقتصاد ایران بسیار زیاد است تا آنجا که تغییر در میزان صادرات نفت؛ به خصوص در پرتو تحریم های بین المللی،

اقتصاد ایران را دچار بحران نموده است CRS Report for) ( 2008

: ۲۳ – ۲۵ .Congress. درآمدهای نفتی در اقتصاد ایران در دهه های گذشته بسیار پر

نوسان بوده و از آنجا که وابستگی بودجه دولت به درآمدهای ارزی نفتی بیشتر از درآمدهای

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

مالیاتی است (نمودار ۱)، نظام بودجه بندی و مخارج دولت به شدت تحت تأثیر آن قرار گرفته است (نمودار ۲).

دولت که مخارجش را به وسیله درآمدهای نفتی تأمین می کند، نوسان در درآمدهای تفتی به

بی ثباتی مخارج مالی دولت می انجامد و به تبع آن در تولید و رشد اقتصادی اثر می گذارد.

در عین حال، کاهش درآمد نفت نسبت

به افزایش آن تأثیر بسیار فزاینده تری بر تولید و رشد اقتصادی ایران دارد. مطالعات بانک جهانی که در سال ۱۹۹۶ صورت گرفته است

نشان می دهد که دست کم از سال ۱۳۵۱ تاکنون سهم درآمدهای دولت از تفت هرگز از

۵۴ درصد کمتر نبوده و در مواردی حتی به حدود ۷۰ درصد و بیشتر نیز رسیده | است (۲۰۰۵ : ۲ ,

Sabetghadam , 2005 – 2006 : 37Bjovan and Sevik) و وابستگی شدید بودجه دولت به درآمدهای نفتی،

رشد نقدینگی را در پی داشته است. این امر در کنار بودجه انبساطی مهم ترین دلیل افزایش نرخ تورم در

اقتصاد ایران و کاهش قدرت خرید عمومی؛ به ویژه گروه های با درآمد ثابت است. ارز حاصل از فروش نفت

و گاز در ایران نه تنها درصد بالایی از درآمدهای دولت را تشکیل می

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

دهد، خود نیز بر سایر درآمدهای دولت اثرگذار است. در دهه های اخیر افزایش وابستگی دولت به درآمدهای نفتی

همچنان تداوم یافته و در نتیجه، تصدیگری دولت در امور اقتصادی، | ساختار نظام بودجه کشور که همواره

با افزایش هزینه های جاری همراه است، آسیب فراوان دیده است.

افزایش تکیه دولت به درآمدهای حاصل از فروش ارز برای تأمین هزینه های عمومی، نظام ناکارآمد مالیاتی،

تداوم انحصارات دولتی، حجم بالای تصدی های دولتی، گسترش بی رویه شرکت های دولتی و با بهره ور بودن آنها نسبت به بخش خصوصی و

قوانین و مقررات متمرکز و استمرار ناکارآمدی اقتصادی، موجب تشدید نارسایی های ساختار بیمار

گونه اقتصاد کشور شده است (نمودار ۳)(راعی دهقی، ۱۳۸۶ : ۴۱-۴۲).

نفت و امنیت اقتصادی ایران تأمین بالاترین میزان امنیت ملی، یکی از دغدغه های عمده دولت ها و یکی از ارکان اساسی

سیاست خارجی آنها در گذشته و حال تلقی می شود؛ امری که کشور ایران نیز از آن مستثنا نیست. ماندل

” امنیت اقتصادی” را این گونه تعریف می کند:

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

میزان حفظ و ارتقای شیوه زندگی مردم یک کشور از طریق تأمین کالاها و خدمات هم از طریق عملکرد داخلی و هم حضور در

بازارهای بین المللی. امنیت اقتصادی در میان امنیت های دیگر، یکی از پررنگ ترین جلوه های امینت

هر کشور است و نقطه مقابل امنیت اقتصادی، بحران اقتصادی است

جهان بزرگی، ۱۳۸۸: ۱۱). در همین ارتباط، بوزان تهدید اقتصادی را سخت ترین و پیچیده ترین تهدید

در چارچوب امنیت ملی دانسته، هدف امنیت اقتصادی را بسط مقرراتی می داند که سبب پویایی

عوامل تولید در میان اقتصادهای ملی شود ( بوزان و دیگران، ۱۳۸۶: ۱۴۸). شاخص امنیت اقتصادی

دو بعدی و ترکیبی است. برای امنیت اقتصادی باید مؤلفه های محیطی مثل امنیت خاطر فعالان

اقتصادی، احساس آزادی عمل در چارچوب قانون و اعتماد به دولت و مؤلفه های اقتصادی نظیر

رشد اقتصادی، پایین بودن نوسان های اقتصادی و توزیع عادلانه اقتصادی فراهم آید. از نظر بوزان، هر عاملی

که بتواند استقلال و ثبات اقتصادی یک

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

کشور را تهدید کند، چالشی در مقابل امنیت ملی تلقی می شود و هر عامل اقتصادی نظیر افزایش رفاه یا رشد اقتصادی که به

ثبات اقتصادی و تحکیم قدرت سیاسی کشور منجر شود، به تقویت امنیت ملی نیز خواهد انجامید (صحفی، ۱۳۸۲: ۱۸۶). از آنجا

که در اقتصاد سیاسی ایران بیشتر منابع ارزی و درآمدهای دولتی از درآمد نفت تأمین می شود، نظام بودجه بندی ایران

همیشه به ارزهای حاصل از نفت برای حفظ امنیت ملی محتاج است – ۲۰۰۶

: ۳۷۷ ,Stern) (382. نتیجه ای که از این پیوند حاصل می شود، این است که نقش عوامل اقتصادی در

کسب قدرت، دفع خطر، حفظ ثبات، امنیت و تأمین منافع ملی ایران به شدت افزایش یافته است و از آنجا که امنیت اقتصادی

مجموعه ای از عوامل و ساختارهای اجتماعی است که باعث دلگرمی

، آسایش خیال، شوق و ذوق مردم به کار و کوشش و

فعالیت و امید به آینده می شود، بنابراین، با چنین پیوندی نمی توان انتظار داشت که تفت با این همه نوسانات در قیمت و درآمد،

اسباب رفاه مردم را فراهم کند (گرجی و هاشمیان، ۱۳۸۶: ۵۶-۶۳).

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

بیماری های نفتی و اقتصاد ایران در دهه گذشته، مفهوم فراگیری با عنوان” تفرین منابع ” در ادبیات اقتصادی به وجود آمد. ادبیات

بلای منابع به بررسی علل ناکامی کشور برخوردار از این مواهب در توسعه اقتصادی و به خصوص شکست دولت بر اثر عملکرد

ضعیف اقتصادی در پایه گذاری یک رشد مستمر و مناسب اقتصادی می پردازد. ابراهیمی و دیگران، ۱۳۸۷: ۱۳۴). نکته قابل توجه

این که با افزایش قیمت جهانی نفت، گرفتاری این کشورها نسبت به زمان پایین بودن درآمدها بیشتر شده است (رحمانی و

گلستانی، ۵۷ : ۱۳۸۸ ). از نشانه های بالای منابع، بیماری هلندی است. برای تحلیل وضعیت اقتصادی کشورهای صادر کننده

دانلود pdf اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

آثار اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ملی ایران

اقتصاد سیاسی متکی بر نفت بر امنیت ایران

نفت از شاخص بیماری هلندی به عنوان مهمترین معیار و مبنای تئوریک بهره گرفته می شود مهرآرا و نیکی اسکویی، ۱۳۸۸: ۵).

نخستین نشانه این بیماری، تزریق درآمدهای ارزی حاصل از صادرات مواد خام، افزایش نقدینگی و رشد عرضه پول در درون نظام

اقتصادی است که علاوه بر دامن زدن بر رشد مصرف در جامعه، سبب افزایش نسبت شاخص قیمت کالاهای غیر قابل مبادله به

قابل مبادله، تقویت ساختارهای غیر بهینه تولید، هزینه ثابت سرمایه و نیز افزایش هزینه ریالی تولید شده و در پی خود، غیر رقابتی بودن محصولات صنایع داخلی را تشدید

و..